Commissie Gebouwen

Kerk front portret 2

Restauratie gebouwen

De kerkelijke gebouwen, kerkgebouw en consistoriekamer, hebben al jaren achterstallig onderhoud.
Oorzaken zijn een tekort aan financiële middelen en het beleid om meer prioriteit te geven aan pastoraat en prediking.
Het kerkgebouw is voor onze gemeente, maar ook voor heel het dorp Stavenisse, van groot belang en is een beeldbepalend element in ons dorp.

Fase 1
In 2015 werd een begin gemaakt met het ontwikkelen van plannen. De totale kosten werden toen geraamd op € 291.000.-. Omdat het kerkgebouw toen zogenaamd monument vanwege bepaalde interieuronderdelen was kon er door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) een beperkt subsidie verstrekt worden: bijna € 40.000.-.
Intussen waren verschillende acties gestart om de benodigde financiën te verkrijgen. Zowel van binnen als buiten onze gemeente werd hieraan enthousiast meegewerkt. Toen er voldoende middelen waren werd in 2017 met de werkzaamheden een aanvang genomen.

Intussen werd samen met RCE gewerkt aan het verkrijgen van de status van volledig rijksmonument. Voorwaarde daarvoor was dat de werkzaamheden gestopt werden en nieuwe restauratieplannen ontwikkeld werden. In het voorjaar van 2019 werd daarom Fase 1 van de restauratie afgerond.
De kosten van deze fase bedragen € 116.599,-.

Eind 2019 ontvingen we het verheugende bericht dat het kerkgebouw inclusief de consistoriekamer volledig tot rijksmonument (monumentnummer 35407) verklaard waren.

Fase 2
Lopende het jaar 2019 zijn onder regie van Rothuizen Architecten en Adviseurs B.V de plannen voor Fase 2 ontwikkeld, waarbij nu ook de restauratie van de glas-in-lood ramen is meegenomen.
In 2021 zijn hiervoor de benodigde subsidietoezeggingen ontvangen.
De nieuwe plannen bestaan uit twee onderdelen:
Restauratie € 332.634,- - Toegezegde subsidie van de Provincie Zeeland € 232.844,-.
Onderhoud € 147.506,- - Toegezegde rijkssubsidie (SIM) € 68.906,-.


Het eigen aandeel bedraagt € 178.390,-, wat inmiddels dankzij acties en donaties bijeen gebracht is.
De Heere zij geloofd!

Hartelijk dank voor uw bijdrage!

Het voornemen is om in het tweede kwartaal van 2023 met de kerkrestauratie te starten.




Restauratie praalgraf

In de tweede helft van de Gouden Eeuw heeft de weduwe van Hieronymus van Tuyll van Serooskerke in onze kerk een praalgraf voor haar man laten maken.
Daarvoor heeft de beeldhouwer Rombout Verhulst, een van de vermaarste beeldhouwers uit onze vaderlandse geschiedenis, de opdracht gekregen,
Dit praalgraf wordt één van de mooiste werken van zijn hand genoemd.
Helaas is de huidige staat van het monument zeer zorgwekkend.
Er zijn breuken in het monument ontstaan, maar het ergst is wel dat door opname van zoutwater het marmer versuikert.
Kosten voor de restauratie worden begroot op € 615.000.-.
Onze kerkelijke gemeente heeft hiervoor geen middelen.

Dit jaar is van de provincie Zeeland een subsidietoezegging ontvangen voor 70% van de kosten: € 415.043,-.
Voor de resterende € 180.000.- heeft de Gemeente Tholen zich garant gesteld en € 30.000,- subsidie toegezegd.
Ook voor de overige kosten zijn inmiddels toezeggingen ontvangen, zodat het project financieel gedekt is.

In december 2022 wordt met de restauratie begonnen.

Voor verdere informatie over het grafmonument zie het einde van deze pagina.
Voor foto's en informatie zie ook elders deze website onder Geschiedenis - Grafmonument.



Taakstelling

De commissie kerkelijke gebouwen heeft als taak het achterstallig onderhoud aan de gebouwen in te perken en zo mogelijk te verhelpen.
De totale kosten van de gemaakte onderhouds- resp. restauratieplannen bedragen circa € 291.000 (raming 2015).
De benodigde financiën worden verworven door financiële acties op te zetten en subsidies aan te vragen.
Fase I van de restauratie is inmiddels afgerond. Hierbij zijn met name het dak aan de noord-west zijde en de kapel (interieur en exterieur) gerestaureerd.
De subsidieaanvraag voor Fase II is in januari 2020 ingediend.

Fondsenwerving

Het zal duidelijk zijn dat onze kleine gemeente het benodigde geld niet voorhanden heeft.
In de afgelopen vijf jaar is door de inzet van velen met acties, concerten e.d. en door fondsenwerving tweederde van de benodigde gelden bij elkaar gebracht.
We zijn hier verwonderd over en de Heere dankbaar voor.

Wilt u ook een gift overmaken?
Dat kan op het speciale bankrekeningnummer NL 28 RABO 0373 7446 25 t.n.v. Hervormde Gemeente Stavenisse inz. Restauratie.
Bij voorbaat onze hartelijke dank.
Op de voorpagina van de website wordt de stand weergegeven.

Samenstelling commissie:
G. Goedegebuure, Poststraat 68 (voorzitter)
M.C. de Graaf, Voorstraat 20
J. Harmsen, Burg. van Boeijenstraat 20, Tholen
M. Moerland, Voorstraat 11
W.B. Potappel, Bos 16 (secretaris)
A.K. Riedijk, Wilhelminastraat 2
M. Stoutjesdijk, Hartogsweg 2, Scherpenisse
C.A.T. Weststrate. Wet;houder C.J. Moerlandstraat 29
A.J. Zwerus, Boswei 69




Het praalgraf van Hieronymus van Tuyll van Serooskerken
Artikel geplaatst in het Bulletin Stichting Oude Zeeuwse Kerken nr. 854 | november 2021

De Hervormde kerk van Stavenisse herbergt een uniek monument, een parel van de beeldhouwkunst uit de Gouden eeuw. Verval dreigt de glans van de parel echter weg te nemen. Alleen restauratie kan dit voorkomen.

Bij binnenkomst in de Hervormde kerk van Stavenisse wordt de blik gevangen door de zeventiende-eeuwse kansel. Zoals gebruikelijk in een na de Reformatie gebouwde protestantse kerk staan ook hier het Woord van God en de verkondiging daarvan centraal.
Wie verder naar het midden van de kerk loopt ontdekt achter de kansel een groot witmarmeren monument. Het is het prachtige praalgraf van Hieronymus van Tuyll van Serooskerken (1615-1669).
Hieronymus was heer van Tienhoven, Stavenisse en Sint Annaland, baljuw van Veere en Gecommitteerde in de Staten van Zeeland. Als ambachtsheer heeft hij veel voor het dorp Stavenisse betekend; zo liet hij de Margarethapolder inpolderen, de haven graven en de meestoof bouwen.
Hieronymus kwam graag in Stavenisse, hij liet er een slot bouwen en hij had te kennen gegeven in Stavenisse begraven te willen worden.
Zijn weduwe, de in Middelburg geboren vermogende Margaretha Huyssen, gaf na het overlijden van Hieronymus in 1669 aan Rombout Verhulst, de belangrijkste beeldhouwer van de Gouden eeuw, de opdracht voor het maken van het praalgraf. Vermoedelijk liet zij toen de kerk aan de oostzijde uitbreiden met een kapel. Overigens is dit een unieke combinatie in Nederland: een praalgraf in een protestantse kerk in een speciaal daarvoor gebouwde kapel.
Toen Margaretha Huyssen de in Vlaanderen geboren Rombout Verhulst vroeg het praalgraf voor haar echtgenoot te maken was hij al een vermaard en gerenommeerd beeldhouwer. Zo had hij een prominente inbreng gehad bij de beeldhouwwerken in het paleis op de Dam in Amsterdam en had hij diverse grafmonumenten gemaakt, waaronder die van zeeheld Maarten Tromp in de Oude kerk te Delft. Andere bekende werken van Rombout Verhulst zijn de graftombe van Michiel de Ruyter in de Nieuwe Kerk te Amsterdam en het praalgraf voor Johan en Cornelis Evertsen in de Nieuwe Kerk te Middelburg.

Het praalgraf
Het praalgraf bestaat uit een op een blauw hardstenen vloer geplaatste tombe met daarop het levensgrote beeld van de overledene in zijn harnas. In het bijzonder het hoofd is van buitengewone schoonheid: levensecht, prachtig gekruld haar en een vredig, vriendelijk gelaat. Het lijkt of de overledene slaapt.
Achter het beeld staan twee putti (kinderfiguurtjes); de ene draagt de bij het harnas horende handschoenen, de andere de helm. De voorkant van de tombe is prachtig versierd met verschillende funeraire motieven: een bundel korenaren met een sikkel, doodsbeenderen, verwelkte bloemen en eikenbladeren.
In het midden boven de tombe bevindt zich tegen de achterwand het grafschrift. De Latijnse tekst luidt vertaald:

Grafschrift van de zeer edele en zeer geleerde heer Hieronymus van Tuyll van Serooskerken, Heer van Stavenisse, Serooskerke, Oud- en Nieuw Kempenhofstede, Suydtmoer enz., vanwege den stad Tholen afgevaardigde in de vergadering der Staten van Zeeland.
Gestorven te Camp-Veere in het jaar 1669 den 22sten April. In deze marmeren tombe is begraven de grote Hieronymus, de eer van het oude adellijke geslacht van Tuyll, het sieraad van de schone kunsten en het Vaderland.
Nadat hij gestorven is, spaar, bid ik u, uw tranen en bedwing uw rouw. Want hij die goed leeft, sterft ook goed!

Boven het grafschrift is een gevleugelde zandloper geplaatst, symbool voor het snel voorbijgaande leven. De twee vleugels zijn verschillend: de linker is van een duif (?), de rechter van een vleermuis. Wellicht worden hiermee dag en nacht uitgebeeld.
Midden op het kapiteel staat het alliantiewapen van de families Van Tuyll en Huyssen ondersteund door twee wildemannen met een knots in hun hand.
Links en rechts van het grafschrift zijn de 32 kwartierwapens van de overledene weergegeven.
De diverse witmarmeren wandonderdelen zijn gescheiden door zwart marmeren panelen.
Het geheel is zeer harmonisch en voornaam.

Cultuurhistorische waarde
Het belang en de cultuurhistorische waarde van dit grafmonument zijn van overlang door deskundigen erkend. In zijn boek ‘Rombout Verhulst Beeldhouwer 1624-1698. Een overzicht van zijne werken’ schrijft M. van Notten in 1907 erover: ‘Zij is uit wit marmer samengesteld en neemt eene eerste plaats in onder de zeer goede werken van onzen meester’.
Recent heeft prof. dr. Frits Scholten, senior conservator Beeldhouwkunst van het Rijksmuseum en hoogleraar Geschiedenis van de Westerse beeldhouwkunst aan de Universiteit van Amsterdam, zich in een brief aan Burgemeester en Wethouders van de gemeente Tholen in lovende woorden over het monument uitgelaten: ‘Onder de 17de-eeuwse praalgraven die ons land kent behoort dit ensemble tot een van de prominentste funeraire monumenten, mede vanwege de luxe combinatie van tombe en privékapel. (…) Juist de adellijke monumenten zijn juweeltjes van beeldhouwkunst, waarin Verhulst in nauw samenspel met zijn opdrachtgevers uitdrukking kon geven aan het persoonlijk verdriet en het dynastieke belang. (…) Het grafmonument in de kerk van Stavenisse kan zonder twijfel gerekend worden tot de beste 17de-eeuwse beeldhouwkunst van ons land, maar behoort ook vanuit internationaal perspectief tot het zeer waardevolle funeraire erfgoed.’

Restauratie
Aanleiding voor de brief van professor Scholten is de huidige zorgwekkende conditie van het monument.
Eén van de pilasters op de achterwand is gescheurd, waarbij de scheur ook door het naastliggende witte marmer loopt. Ook op andere plaatsen is het marmer gescheurd en zijn voegen tussen onderdelen losgeraakt. Bij het zwarte marmer is er sprake van delaminatie (loslaten van de lagen). Op de tombe is een oranje verkleuring aanwezig, vermoedelijk veroorzaakt door een ijzeren verankering.
Heel zorgelijk is dat op veel plaatsen het witte marmer dof en heel wit geworden is, wat wijst op versuikeren door een hoog zoutgehalte.
In nauw overleg met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is besloten om het monument te restaureren. Verwijderen van het zout is mogelijk door de marmeren onderdelen langdurig te spoelen in een bad met gedemineraliseerd water met toevoeging van kalk. Hiervoor moet het monument gedemonteerd worden en voor het spoelen naar een atelier gebracht worden.
Na het spoelen en de restauratie worden de delen in Stavenisse weer gemonteerd, waarbij eerst tegen de achterwand en op de vloer een waterschild moet worden aangebracht om optrekken van het zilte bodemwater te voorkomen.

De restauratie is een tijdrovende en kostbare operatie. De totale doorlooptijd is anderhalf tot twee jaar en de kosten worden geraamd op circa € 600.000.-. De Hervormde gemeente van Stavenisse heeft hiervoor subsidie aangevraagd bij de Provincie Zeeland. Ofschoon de Provincie Zeeland zeer welwillend staat tegenover de restauratie en bereid is zeventig procent van de kosten te dekken hebben zij de subsidieaanvraag toch afgewezen. Probleem is dat de financiering van de resterende dertig procent niet rond is; dit is een absolute voorwaarde voor de Provincie Zeeland. Echter, vrijwel alle overige sponsoren stellen als voorwaarde de zekerheid dat de Provincie Zeeland subsidie verleend. Om uit dit kip-en-ei probleem te komen wordt overlegd met diverse partijen, waaronder de gemeente Tholen. Hopelijk met een positief resultaat. Het prachtige grafmonument van Hieronymus van Tuyll van Serooskerken is dit meer dan waard.

Literatuur
Jesse, H.J., De graftombe van Stavenisse, Bouwkundig Weekblad, 31e jaargang, 26-08-1911, 405-406
Tolboom, H.J. en R.S. Pekaar, Grafmonument Hieronymus van Tuyll van Serooskerke, Rapport van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, juli 2019
Westdorp, J.J., Het praalgraf van Hieronymus van Tuyll van Serooskerken, Stavenisse 1992
Zuurdeeg, J.P.B., De stenen tuin, Sint Maartensdijk 1999
Zwerus, Albert J., Hij blijft getrouw. Momenten uit vier eeuwen Hervormd Stavenisse, Stavenisse 2019

Scholten, Prof. Dr. F., Brief aan Burgemeester en Wethouders van de gemeente Tholen, 25 maart 2021


Albert Zwerus,
Stavenisse, augustus 2021